Pan Tadeusz – Adam Mickiewicz, Inwokacja

Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie;
Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,
Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie
Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie.

Panno święta, co Jasnej bronisz Częstochowy
I w Ostrej świecisz Bramie! Ty, co gród zamkowy
Nowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem!
Jak mnie dziecko do zdrowia powróciłaś cudem,
(Gdy od płaczącej matki pod Twoją opiekę
Ofiarowany, martwą podniosłem powiekę
I zaraz mogłem pieszo do Twych świątyń progu
Iść za wrócone życie podziękować Bogu),
Tak nas powrócisz cudem na Ojczyzny łono.

Tymczasem przenoś moją duszę utęsknioną
Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych,
Szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych;
Do tych pól malowanych zbożem rozmaitem,
Wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem;
Gdzie bursztynowy świerzop*, gryka jak śnieg biała,
Gdzie panieńskim rumieńcem dzięcielina* pała,
A wszystko przepasane jakby wstęgą, miedzą
Zieloną, na niej z rzadka ciche grusze siedzą.

Objasnienia:
* Litwo! Ojczyzno moja! – bardzo ciekawie – inwokacją do Litwy! – rozpoczyna się to arcydzieło literatury polskiej napisane przez największego polskiego pisarza. Trzeba jednak pamiętać o ponad czterechsetletniej symbiozie Polaków i Litwinów we wspólnym państwie.
W księdze „Rok 1812” mówi Gerwazy (w. 339-340):
Dziwneć to były losy tej naszej Korony
i naszej Litwy! wszak to jak małżonków dwoje!
Te wspólne losy dwóch narodów zostały zapoczątkowane małżeństwem króla (tak!) Polski, św. Jadwigi Andegaweńskiej z litewskim księciem Jagiełłą (1386); ostatecznie przypieczętowane aktem Unii Lubelskiej (1569); formalnie przerwane przez trzeci rozbiór (1795). Duchowy związek Polaków z Litwą trwa do dziś w twórczości takich pisarzy jak Miłosz czy Konwicki.
Niewątpliwie przedmiotem tęsknoty Mickiewicza jest Wielkie Księstwo Litewskie (obecna Litwa i Białoruś), ale rozumiane jako równorzędna obok Korony (dzisiejsza Polska i Ukraina) część Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Szlachta litewska była całkowicie spolonizowana i w większości ogromnie lojalna wobec wspólnego państwa, zachowała jednak dumę z historii Litwy i miłość do swej mniejszej Ojczyzny. Litwinem był poseł nowogródzki, bohater obrazu Jana Matejki, Tadeusz Rejtan.

* martwą podniosłem powiekę – osobą mówiącą w Inwokacji (w. 1-22) jest sam Mickiewicz, a nie jak w prawie całym utworze fikcyjny narrator-szlachecki gawędziarz. Najlepszym dowodem na to jest przywołanie rzeczywistego zdarzenia z życia poety, który w wieku chłopięcym „wypadłszy z okna, był jakiś czas bez życia”, jak wspomina jego przyjaciel, Antoni Odyniec.
W Inwokacji podaje Mickiewicz cel (Tymczasem przenoś moją duszę utęsknioną…), powód (…bo tęsknię po tobie) i sposób tworzenia (widzę i opisuję) „Pana Tadeusza”.

* bursztynowy świerzop narobił niemało kłopotów komentatorom poematu. Najlepiej podsumował je J. M. Rymkiewicz w przedmowie do „Pana Tadeusza” (Wydawnictwo Literackie Kraków 1997):
„A więc co to wreszcie jest ten świerzop…? To rzodkiew, gorczyca, koniczyna, rzepak, głóg, lewkolist czy jakaś łopucha?”
Rymkiewicz i większość badaczy przyjmuje współcześnie, że jest to już rzecz nie do wyjaśnienia.
Świerzop nie istnieje i nigdy nie istniał. Mickiewicz, mitologizując swoją Litwę, sięgnął po wyraz zasłyszany w dzieciństwie (słownik starszy o 37 lat od „Pana Tadeusza” podaje słowa: świrzopa – klacz, świrzepa – 3 gatunki dzikich roślin), lekko go przekręcił i kazał mu być rośliną uprawną (tu niewątpliwie rację mają komentatorzy stwierdzający, że nie może to być chwast). Wsłuchajmy się w to słowo i przyznajmy, o ileż lepiej brzmi niż gorczyca czy rzepak!

* Dzięcielina – koniczyna.

ZOBACZ TAKŻE:

3-letni Rafałek recytuje „Inwokację”

https://gloria.tv/video/1z6n7dpddWzy1xD23gDjkFcvY

http://j_uhma.republika.pl/tadeusz.html#powieka

Adam Mickiewicz

Pan Tadeusz, Inwokacja