CO TO JEST MAŁA OJCZYZNA? – Jest to świat, w którym żyjemy, na co dzień, to najbliższy krajobraz, wszystko to, co jest wokół obecne: przyroda, ludzie i stworzona przez nich kultura — cała, najbliższa nam cywilizacja. Można by powiedzieć nasz „ojczyzno-braz”, nasze małe państwo. Jest ona częścią większej całości, graniczy z innymi małymi ojczyznami, wspólnie tworząc regiony i krainy, a potem jeszcze — dużą Ojczyznę. Duża Ojczyzna jest utożsamiana z państwem, którego już nie daje się poznać i objąć w całości, i które zawsze jest trochę obce i niejasne:…Ludzie tęsknię dzisiaj do ojczyzny, a zamiast niej przyznaje się im tylko państwa. Ojczyzna jest organiczna, wrośnięta w przeszłość, zawsze nieduża, grzejąca serce, bliska jak własne ciało. Państwa powstają i upadają, przesuwają swoje granice, zmieniają ideologie i rządy. Małe ojczyzny trwają. Są zawsze na swoim miejscu. Dotkliwie odczuwamy ich brak, gdy je opuścimy, stale są obecne we wspomnieniach i marzeniach o powrocie.
Ojczyzna to kraj dzieciństwa
miejsce urodzenia
to jest ta mała najbliższa
ojczyzna…
Tadeusz Różewicz
Kijowiec położony jest nad piękną i urokliwą rzeką Krzną, wpadającą niedaleko do Bugu, meandrującą między polami i łąkami w przepięknym krajobrazie.
Kijowiec – zobacz na mapie
Jest jedną z najstarszych miejscowości na terenie powiatu bialskiego. Według przypuszczeń historyków ziemia ta, gdzie znajduje się Kijowiec, była zaludniona początkowo przez Jadźwingów. Był to jeden ze szczepów litewskich, który na tych ziemiach miał najdalej na południe wysunięte swoje osady. Najdawniejsza wzmianka o Jadźwingach sięga roku 983 roku, gdy Włodzimierz Wielki, książę kijowski, szerząc swe podboje ku granicom Polski, zetknął się wówczas ze zamieszkałymi nad Bugiem Jadźwingami („Poszedł Włodzimierz na Jaćwingów, i zwyciężył Jaćwingów, i wziął ziemię ich” – latopis „Powieść lat minionych” Nestora).
Administracyjnie ziemie te początkowo wchodziły w skład ziemi brzeskiej zwaną Berestejszczyną od starego grodu nad Bugiem – Berestie czyli Brześcia, później od rozbiorów Polski aż do dnia dzisiejszego przynależą do ziemi bialskiej (od Białej Podlaskiej, która ma dużo krótszą historię od Kijowca). W swej historii początkowo ziemia brzeska była na przemian we władaniu Rusi i Polski, a od połowy XIII wieku zaznacza się tutaj coraz wyraźniej zwierzchnictwo litewskie, które później, dzięki połączeniu w jedno państwo Polski i Litwy na długo, bo aż do końca XVIII wieku, pozostaje w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Na terytorium gruntów folwarcznych są w Kijowcu miejsca, mające oddzielne nazwy, do których ludność miejscowa odnosi różne legendy i wspomnienia historyczne. W dawnym czasie, przy przekopywaniu rowów natrafiono tu na rozmaite szczątki bardzo dawnych zbroi wojennych.
Kaplica rzymskokatolicka (z 1981r?) Parafii Przemienienia Pańskiego (Malowa Góra) w Kijowcu
(zobacz inne zdjęcia)
Niektórzy nazwę Kijowiec wywodzą z czasów Bolesława Chrobrego, który zdobywał Kijów (w 1018 r.) i wziąwszy większą liczbę jeńców do niewoli, wywiózł ich do Polski, a następnie część z nich miał tutaj osadzić: „Bolesław Chrobry pierwszy raz stanął nad Bugiem, chcąc powetować krzywdy z czasów Mieczysława I w grodach Czerwieńskich, zabranych Lachom przez Włodzimierza, zamyślał przytem o skupieniu ludów słowiańskich w jedno wielkie państwo. Wszędzie po drodze witali go Wołynianie „z wielkiem poszanowaniem i podarunkami”, a jak zapewnia współczesny Dytmar, „cała kraina obróciła się do zwycięzcy”. Natomiast później już po śmierci Bolesława Chrobrego w kronice ruskiej z tamtych czasów czytamy, że w 1038 roku książę kijowski (nazwa od grodu Kijów – obecnej stolicy Ukrainy) „Jarosław, ciągnąc łodziami z wojskiem lądowym i wodnym, z południa ku północy, ku ziemiom polskim, rzeką Bugiem, opanował ziemię nad Bugiem, aż do granic Mazowsza, zabrał stąd gromady niewolników z pośród miejscowej ludności, których osadził pod Kijowem, osadzając na terenach zdobytych sprowadzonych z Rusi Rusinów”.
Tutaj właśnie nad Bugiem Jarosław – książę kijowski, założył osady (warty) graniczne. Wśród tych założonych osad jedną z wartowni (stanic granicznych) wojsk ruskich Jarosława był prawdopodobnie Kijowiec (kronika ruska wspomina jedynie o innej stanicy granicznej – Neple „nad rzeką Krzną, w okolicy Nepel była bitwa Włodzimierza Wielkiego z Polakami”). Nazwę Kijowiec mogła się przyjąć od stolicy Ukrainy – Kijowa, skąd książę kijowski sprowadził tutaj osadników. Ziemię tę zamieszkiwała w przeszłości ludność rusińska – przybyła przed wszystkim ze wschodu.
Mapa starostwa brzeskiego w końcu XV wieku
Pierwsze pisemne wzmianki o Kijowcu pochodzą z 1449 roku. Pod tą datą oznaczono w księdze „zapisów” z czasów Kazimierza Jagiellończyka nadanie (donację) „panu Naciu – staroście Brześciańskiemu – Woiń, Polibicze, Wisznce, Jabłeczna i Kijowiec i pole Horodyszcze” (Metryka Litewska str.74).
Pod datą 1495 czytamy: że ludzie dziesiątka podlaskiego zeznali, że „zdawna” paśli bydło „w dworcy naszom w Beresteyskom w Kijewcy” (Kijowcu). Wielki Książę Aleksander zwolnił wówczas ludzi pańskich „podlaskiego dziesiątka” paść inwentarz dworu kijowieckiego. A więc już w końcu XV wieku był w Kijowcu folwark (dwór), mieścił się tam również spichrz dworski, gdzie okoliczni włościanie mieli obowiązek dostarczać jesienią zboże.
Natomiast w II połowie XVII wieku Jan Kazimierz pisał do pułkownika Tetery – „ doszło do naszej wiadomości, że w kluczu kijowieckim, znajdującym się w administracji tej wierności, czynią się różne krzywdy i gwałty naszym włościanom…ponieważ (szlachta) opanowuje osiadłe włóki pod pretekstem pustych i gnębi włościan, inni gwałcą ich i ubliżają im; twoja że wierność nie tylko nie broni ich, no zachowuje się tak, jak by ich sobie nie życzyła”. Jak widzimy starostowie i ich zastępcy powinni byli opiekować się chłopami dóbr książęcych, aby nie dopuścić do zubożenia chłopów – źródeł dochodów królewskich.
Cześć powiatu brzeskiego w II połowie XVI wieku (zobacz inne mapy)
Z dokumentów rewizji starostwa brzeskiego z 1567 roku wynika, że Kijowiec był siedzibą jednego z siedmiu włości lub inaczej kluczy (klucz w dawnej Polsce to dobra królewskie lub magnackie składające się z podległych wsi i miast) w tym starostwie, wyjątkowym bo zaledwie z dwoma wójtostwami: Kijowiec (Kijowiec, Podlipiany czyli dzisiejsza Lipnica i Strakłowo – okolice dzisiejszej Koczukówki) i Michałki (Michałki i Rokitna czyli Rokitno). Włość kijowiecka była także wyjątkowa, ponieważ w przeciwieństwie do innych na jej obszarze nie było żadnego miasta. Centrum administracyjnym włości było najczęściej miasto, ale w przypadku Kijowca był nim folwark, który mieścił się w okolicach dzisiejszej kolonii Kijowiec niedaleko rzeki Krzny. Według stanu na rok 1567 włość kijowiecka liczyła 1112 ludności, którzy mieszkali w około 140 dymach, czyli domach i posiadali łącznie ponad 201 włók ziemi (około 3417 ha), w tym folwark kijowiecki 15 włók gruntu przedniego. Z opisu inwentarza dworu królewskiego położonego nad rzeką Krzną czytamy, że: ” Dom dranicą kryty; browar nad rzeką – przy browarze łaźnia – przy tej ostatniej komora (mały pokoik) z szklaną błoną (szybą). Stajnia, w której stawi się sto koni. Młyn należący do tego dworu położony na rzece Krznie, o dwóch kołach na rzece Lipnicy, przy wiosce Michałkach o jednym kole”.
W obrębie wójtostwa kijowieckiego rozciągała się duża puszcza o tej samej nazwie (na zachód od Kijowca), która bardzo przetrzebiona i na znacznie mniejszym obszarze istnieje do dnia dzisiejszego. W tamtym okresie przez Kijowiec (a nie jak obecnie przez Zalesie) przechodził tzw. gościniec łukowski (trakt brzesko – łukowski) – droga handlowa prowadząca z Brześcia przez Kijowiec, Białą, Międzyrzec do Łukowa i później dalej na Mazowsze (zobacz na mapie).
Kijowiec, 1915. Cerkiew prawosławna św. Dymitra wzniesiona w latach 1898-1901, Wyświęcona w 1902 roku. Zniszczona w czasie działań wojennych w I wojnie światowej. Rozebrana w 1921 roku.
W I połowie XVII wieku następuje rozwój gospodarczy Kijowieckiego klucza, do którego zostają „osadzone” nowe dobra mi. wsie Dereczynka (Dereczanka), Choroszczynka, Dąbrowica Mała, Wyczółki. Rozbudowany został dwór kijowiecki, zreorganizowany folwark i powiększony inwentarz, zagospodarowano także cześć pustych włók w poszczególnych wsiach. Pomyślny rozwój klucza kijowieckiego przerywa potop szwedzki. W latach 1655-1657 stacjonują tu wojska Stanisława Koniecpolskiego i Kazimierza Leona Sapiehy. Niektóre wsie dotykają rekwizycje wojsk szwedzkich.
Według inwentarza klucza kijowieckiego z 1673 roku wieś Kijowiec liczyła ogółem 78 mieszkańców, z czego 37 gospodarzy było na włókach ciągłych a 29 na włókach czynszowych. Wójtem był Chwedor Sotny; gumiennym – Demko, parobkiem – Iwan Popow. Mieszkańcami byli mi. Semen, Iwan i Moysiej Siedliczowie; Demko, Sewestijan, Choma i Les Mielnik, Trochim i Jacko Zatulik; Dorota, Prokop i Roman Zoyczyk.
Należące do klucza kijowieckiego wsie liczyły wówczas: Lipnica: 36 mieszkańców, Michałki – 50, Dereczynka (Dereczanka) – 13, Połoski – 94, Dąbrowica (Duża)– 53, Bokinka – 41, Dobrynka – 40, Choroszczynka – 79, Dąbrowica Mała – 73 i Wyczółki – 26.
W 1687 roku sama wieś Kijowiec mając pod sobą 50 włók liczyła 33 dymy i 54 mieszkanców. We wsi była cerkiew uposażona w 2 włóki, młyn z uposażeniem w 2 włóki i karczmę. Do najbogatszych we wsi należeli: Marcin Swietlicz, Ostaszka Bogusz, Jach Tyszewski i Niczypor Szmeiera.
W czasie, gdy klucz kijowiecki dzierżawił ks. Jerzy Józef Radziwiłł (1668-1689), liczył on 444 dymy i był to najlepszy okres w historii dworu kijowieckiego. Składał się on wówczas z budynku głównego, zwanego wielkim, o 2 izbach, 1 kuchni, 2 komorach i 3 spiżarniach, 4 stajni, 2 spichlerze, chlewa dla świń, 2 stodół, 1 obory i kilku mniejszych zabudowań i cały był ogrodzony.
Za budynkami dworskimi, nad rzeką Krzną, był browar, słodownia, 2 ogrody, sad i pasieka o 38 ulach. Na inwentarz żywy składało się wówczas 36 sztuk bydła, 44 sztuki trzody chlewnej, 25 sztuk indyków, po 18 sztuk gęsi i kaczek.
Następnie w dzierżawie ks. Karola Stanisława Radziwiłła (1669-1719) – dziedzica Białej, Sławatycz, Hanny, Dołhobrody i Jabłecznej pomyślny rozwój klucza kijowieckiego przerywają wojny, jakie miały miejsce na początku XVIII wieku.
W sporządzonym inwentarzu w 1719 roku dla ks. Anny Katarzyny Radziwiłłównej z Sanguszków (1676-1746), która przejęła w dzierżawę ten klucz, liczba mieszkańców wsi Kijowiec spada do 24 gospodarzy (Paweł Matyjaszuk, Tymosz Jakubik, Chweś Wołyneczek, Stefan Sunczyk, Chweś Tkacz, Dymitr i Chwedor Sacharukowie, Semen i Andrzej Kościuczykowie, Dorosz Zatulik, Ichnat Sołoducha, Pilip Maksymiuk, Dorosz Optaczuk, Wasyl Taraczyk, Sawka Kowalczuk, Semen Bochuszyk, Troć Wawryszuk, Hryć Kowalczuk, Olexa Szwiec, Mikita Arseniuk, Weremko Tyszowczyk, Chweś Żuczyk, Iwan Romać, Juryło Nestoruk).
Pomiędzy wsiami Kijowiec i Lipnicą na 3 włókach kijowieckich obok dworu „siedzieli” bojarzy Szarowicze: Nestor, Trochym, Chwedor i Bazyli.
Przed cerkwią Kijowcu (znajdowała się około cmentarza naprzeciw stojącego obecnie po drugiej stronie drogi sklepu). Zdjęcie z lat 1936-1938
Pod względem wyznaniowym zamieszkiwała tutaj w większości ludność prawosławna a po unii brzeskiej unicka (wyznanie grekokatolickie). Już w 1531 roku istniała w Kijowcu drewniana cerkiew p.w. Męczennika Demetriusza ufundowana przez króla Zygmunta Augusta (Kijowiec był wówczas wsią królewską tzw. królewszczyzną), najpierw prawosławna, a po Unii Brzeskiej w 1596 roku jako cerkiew unicka. Cerkiew była dwukrotnie spalona, pierwszy raz w 1681 roku, następnie w 1726 roku, jednakże w krótkim czasie została ponownie odbudowana.
Z akt kroniki kościoła horbowskiego wynika, że w końcu XVIII wieku istniał tu klasztor cystersów. Wskazuje to, że ludność tutejsza była w większości katolicka (unicka), a dopiero po roku 1875, pod wpływem prześladowań rosyjskich, tak unici jak i część wyznawców kościoła rzymskokatolickiego przeszli na prawosławie.
W 1872 r. miejscowa parafia greckokatolicka liczyła 1464 wiernych. Nieliczni wówczas katolicy mieli swoją parafię w Piszczacu. W latach 1875-1905 tutejsza ludność wyznania greckokatolickiego uległa przymusowej rusyfikacji i narzuceniu siłą obrządku prawosławnego. W 1901 roku wzniesiona została nowa nowoczesna murowana cerkiew w stylu neoruskim, która została zniszczona podczas działań wojennych w 1915 roku (I wojna światowa). Częściowo zburzona cerkiew po kilku latach w1921 roku zostaje rozebrana a z cegły rozbiórki zostały wykorzystane do budowy szkoły oraz budowy niektórych domów w Kijowcu.
(„Wg przekazów historycznych obecna świątynia prawosławna w Kijowcu jest czwartą cerkwią w tej miejscowości. Na początku XX wieku powstała murowana świątynia, która w czasie I wojny światowej uległa częściowemu zniszczeniu. Cerkiew rozebrano w 1921 roku, a świadectwem jej istnienia są groby ks. Mikołaja Pajewskiego oraz jego żony Tekli. W 1936 roku wzniesiono kolejną cerkiew jako „dom modlitwy”. Została ona zburzona w 1938 roku. Budowa obecnej cerkwi Ne terenie cmentarza prawosławnego rozpoczęła się w 1981 roku, dzięki finansowemu wsparciu Michała Kostiuczuka, emigranta z Kanady, byłego mieszkańca Kijowca. Ukończono ja w roku 1985, a jej uroczystego poświecenia dokonał metropolita Bazyli. Obecnie cerkiew ta przynależy do parafii prawosławnej w Kobylanach”).
„Podczas I wojny światowej czasie działań wojennych w 1915 r. uszkodził ją pocisk. Nie było wówczas komu przeprowadzić remontu, gdyż kijowiecczanie, jak i ogół innych mieszkańców objętych wojną regionów „Rosji Zachodniej” zostali ewakuowani z chwilą zbliżania się frontu i przez kilka lat smakowali doli „bieżeńców”. Po zakończeniu wojny władze odrodzonej Polski, dla których prawosławie kojarzyło się przede wszystkim z niedawnym rosyjskim zaborcą, nie zezwoliły na remont, a w 1921 r. cerkiew rozebrało wojsko. Z części cegieł zbudowano szkołę, reszta została sprzedana” – zobacz poniżej wspomnienia Teodora Kostiuczuka.
Była murowana cerkiew z 1901 roku znajdowała się na placu, gdzie obecnie znajduje się Szkoła Podstawowa, rozebrana w 1921 roku.
Kolejny inwentarz z 1735 roku informuje, ze wieś Kijowiec powoli zaczyna się odbudowywać po wojennych zniszczeniach. Liczba mieszkańców wzrosła do 50 osób.
We wsi była cerkiew, 1 młyn na grobli kijowieckiej i karczma w Dereczance, 5 koni i 13 wołów. Wśród gospodarzy spotykamy: Łukasza i Pawła Milczuków, Dymitra i Chwedora Zacharuka, Sawkę Winiczuka, Andrzeja Kościuczyka, Trochima i Pawła Kaliszuka, Stefana i Dorosza Zatulika, Kondrata i Chwedora Troczuków, Pawła Borodziuka, Martyna Puczko.
Dowiadujemy się ponadto, że bednarzem na wsi mieszkającym był Mykita Parchomiuk, pastuchem – Weremko Tyszowczyk, rybakami natomiast: Chwedor Zacharuk, Semen Bohusz. Na włókach wsi Kijowiec „osadzeni” byli: Hawryło Wawryszuk, Harasym Łysaczuk, Trockim Kaliszuk, Michayło Zeczka, Kirko Demczuk, Omelko i Stefan Jakubiuk, Iwan Seplach z Dereczanki Jakow Mironiuk z Kuczykówki (Koczukówki).
Rewizja pól w kluczu kijowieckim z 1738 roku informuje, że wieś Kijowiec liczyła 33 dymy posiadająca 50 włók, z których mi. 3 włóki należały do cerkwi, 1 włoka do młynarza i aż 28 włók pustych. Gospodarze kijowiecy posiadali 32 woły i 9 koni. Wśród mieszkańców wsi występowali: Łukasz i Paweł Melczukowie, Paweł Matyjaszuk, Nikita Parafiniuk, Denis Petruczyk, Andrej Kościuczuk, Chwedor Sacharuk, Ihnat Sołoducha, Iwan Marczuk, Trochim Romaniuk, Troć Mikiciuk, Jakow i Mikita Mirunikowie z Kuczukówki.
Wójtami kijowieckimi byli: Paweł Sawczuk i Iwan Puczka, gumiennym Klim Kondraciuk, młynarzem – Wasyl Stepaniuk, rybakiem – Denis Petruczuk, krawcem – Wasyl Kaliszuk.
W kluczu kijowieckim były karczmy w Kijowcu, Michałkach, Dobryniu, Połoskach, Choroszczynce, Dąbrowicy Małej i Wielkiej oraz w Wyczółkach.
W 1764 roku po blisko 100 letniej dzierżawie Radziwiłłów dobra kijowieckie przechodzą ponownie pod administrację królewską. W tym czasie dobra klucza kijowieckiego zostały zmniejszone do wsi Kijowiec wraz z dworem oraz wsiami Dereczanka, Michałki i Lipnicą.
W takiej strukturze organizacyjnej wieś Kijowiec, wraz z dworem i folwarkiem przetrwała do utraty niepodległości – 1795 roku. Po upadku Rzeczpospolitej z dawnych królewszczyzn w powiecie brzeskim pozostały w rękach „zarządu dóbr krajowych” tylko dwa klucze: Łomaski i Kijowiecki. Ten ostatni składał się ze wsi Kijowiec wraz z folwarkiem oraz wsiami: Dereczanka, Michałki i Lipnica.
W 1827 roku Kijowiec liczył 78 domów i 484 mieszkańców. Po powstaniu listopadowym ukazem carskim z 1836 roku dobra dawnego klucza kijowieckiego dzierżawione przez Józefa Szczygielskiego na zasadzie donacji otrzymał carski generał Simiszyn w formie majoratu (2 056 morgów czyli 1153 ha) jako nagroda za swą bezwzględność i surowość w walce z powstańcami i w tej postaci pozostały przez cały XIX wiek.
W 1883 roku Kijowiec liczył 94 domy i 663 mieszkańców, obok cerkwi była szkoła grecko-unicka i wchodziła w skład parafii unickich w dekanacie bialskim.
Na początku XX wieku wieś Kijowiec pozostawała wraz z folwarkiem i lasami Borówka i Korpy oraz wsią Dereczanką w rękach Andrzeja Mewiusa.
W latach 1915 – 1918 ziemie w promieniu 20 km od Brześcia a więc również Kijowiec przedstawiały smutny widok, jakby historia cofnęła się prawie do czasów najazdów tatarskich z przed 500 lat. Ustępujące wojska rosyjskie, wiedząc, że już nie wrócą na ziemie polskie, niszczyły wszystko, co stało na drodze ich ucieczki i przedstawiało jakąś wartość, a nie dało się zrabować. Rabowano i palono całe wsie, pozostawiając jedynie zgliszcza, a ludność zamieszkującą, szczególnie w szerokim pasie 20 km dookoła Brześcia, wypędzono w głąb Rosji. Tylko nielicznym mieszkańcom udało się, kryjąc się po lasach i bagnach, dostać się później z powrotem do swych opuszczonych i spalonych siedzib. Większość mieszkańców w tym pasie (w tym także Kijowca) została skazana na wieloletnią tułaczkę do Rosji. Wielu zmarło na wygnaniu.
Zachowało się tylko kilka zabudowań w Kijowcu (prawie cała wieś została spalona przez wycofujące się wojska rosyjskie). Po ponad 5 latach wypędzeni w 1915 roku przez Kozaków niektórzy mieszkańcy Kijowca (tzw.bieżańcy) zaczęli powracać z wygnania i zobaczyli, iż ich domy są spalone, a na ich miejscu zaczyna rozrastać się las.
Po 1918 roku weszła w skład gminy Dobryń z siedzibą w Zalesiu i stanowiła jedną z 15 gromad w tej gminie.
W okresie międzywojennym w Kijowcu funkcjonowała Spółdzielnia Spożywców, Ochotnicza Straż Pożarna (15 członków), Koło Rolnicze o 37 członkach, 2 Spółki Łowieckie, komórka Komunistycznej Partii Polski, sklep spożywczy i alkoholowy. Była też Szkoła Powszechna, która w 1937 roku przeniosła się do nowego, murowanego budynku szkolnego, przy której funkcjonowała męska i żeńska drużyna harcerska.
Majątek Kijowiec liczący 476 ha (dane z 1930 r.) będący własnością Skarbu Państwa dzierżawił w tym czasie aż do II wojny światowej Franciszek Nostitz Jackowski.
W okresie okupacji hitlerowskiej 1939-1944 wieś była miejscem konfliktu miedzy ludnością polską a grupą miejscowej ludności, która zadeklarowała się ukraińską. Za udzielenie pomocy jeńcom radzieckim zbiegłym z obozu Kalifów-Woskrzenice w październiku 1941 roku funkcjonariusze Schutzpolizei i gestapo rozstrzelali 2 osoby z rodziny Kaliszuków i schwytanego jeńca, w 1942 roku 3-osobową rodzinę Akerman z Nowosiółek i 4 inne osoby pochodzenia żydowskiego. W latach 1943-1944 wieś przeżyła dwukrotną ekspedycję karną, rozstrzelanych zostało dalszych 14 osób, a wieś uległa poważnemu zniszczeniu.
Wnętrze kaplicy rzymskokatolickiej
Zburzona w 1938 roku drewniana cerkiew w Kijowcu.
Zaraz po zburzeniu murowanej cerkwi zaczęto zbierać pieniądze na budowę nowej, tym razem już drewnianej, skromnej cerkwi. Trwało to dość długo, gdyż dopiero w 1936 r. wydawany w Krzemieńcu tygodnik ukraiński „Ridna Cerkwa” donosił, że w sierpniu tego roku wyświęcono nową cerkiew w Kijowcu, w powiecie bialskim. Jej żywot był jednak krótki, gdyż już dwa lata później Zabuże ogarnęła prowadzona przez władze akcja niszczenia prawosławnych cerkwi. „W 1938 r. przyjechali i powiedzieli – pójdziecie na unitów czy zostajecie przy prawosławiu? Jak pójdziecie na unię to nie będziemy burzyć, a jak zostaniecie prawosławni – walimy! Na unię nikt nie zechciał się pisać. Przyjechali polscy żandarmi, rozcięli i rozwalili. Wojsko otoczyło wieś, aby nikt się „nie rzucał” i po wszystkim”– mówi T. Kostiuczuk.
Z końcem kwietnia 1947 r. rozpoczęto akcję powszechnego wysiedlania Ukraińców z terenów południowo – wschodniej Polski na tzw. “zachód Polski” czyli do zachodnich i północnych województw, gdzie przed wojną ziemie należały do Niemiec i nadano temu przedsięwzięciu nazwę akcja „Wisła”. Według Spisu Powszechnego z 14.02.1946 r. we wsi Kijowiec mieszkało 574 osób, natomiast w trakcie akcji „Wisła” przebywało 798 osób. W dniu 3 lipca 1947 r. wysiedlono z Kijowca 53 rodzin ukraińskich (w sumie 196 osób), a 20 lipca 1947 roku jeszcze 10 rodzin (67 osób) – głównie do Barlinka, co stanowi 33 % w stosunku ogólnej ówczesnej liczby mieszkańców wsi. Od połowy lat 50-tych sytuacja wysiedlonej ludności ukraińskiej uległa pewnej poprawie, mogli oni powracać do swoich rodzinnych stron. Przesiedleni w 1947 r. w większości jednak nie powrócili do dzisiaj.
Nowy most na rzece Krznie
Cerkiew Świętego Ducha (z 1984r.) na cmentarzu prawosławnym w Kijowcu.
„Obecna cerkiew w Kijowcu jest czwartą, jakie istniały we wsi w XX wieku. W początkach ubiegłego stulecia w miejscowości znajdowała się okazała murowana cerkiew, która została uszkodzona w czasie I wojny światowej. W 1936 wzniesiono drewnianą świątynię, zniszczoną już po 2 latach, w czasie akcji polonizacyjno-rewindykacyjnej. Na kolejną cerkiew zaadaptowano dom mieszkalny – świątynia ta została porzucona w 1947 (wskutek wysiedlenia ludności w ramach Akcji „Wisła”) i w 1954 rozebrana. Po powrocie części wysiedleńców zaczęto odprawiać nabożeństwa prawosławne w prywatnym domu (posługę niósł ksiądz z Białej Podlaskiej). W związku z dalszymi powrotami prawosławnych powierzchnia użytkowanego obiektu stała się zbyt mała, dlatego też w latach 70. XX w. podjęto decyzję o budowie wolnostojącej, murowanej cerkwi na cmentarzu (który – jako jedyne miejsce we wsi – nadal pozostawał własnością Kościoła Prawosławnego). Dzięki dużej ofiarności parafian i wsparciu finansowemu Michała Kostiuczuka z Kanady, w latach 1982–1984 świątynia została zbudowana. Poświęcenie cerkwi miało miejsce w 1987″ – http://pl.wikipedia.org/wiki/Cerkiew_%C5%9Awi%C4%99tego_Ducha_w_Kijowcu
Szkoła Podstawowa
Historia Szkoły Podstawowej w Kijowcu sięga do okresu zaborów, wówczas to obok cerkwi była szkoła grecko-unicka, która wchodziła w skład parafii unickich w dekanacie bialskim. Pierwsze zapiski w Kronice szkoły dotyczą roku szkolnego 1924(25). W okresie międzywojennym jak również po wojnie przy szkole funkcjonowała męska i żeńska drużyna harcerska. Budynek, w którym szkoła mieści się obecnie, istnieje od 1937 roku. Do obwodu Szkoły Podstawowej w Kijowcu należą 4 wsie: Kijowiec, kol.Kijowiec, Gospodarstwo Rolne Kijowiec i Koczukówka.
CERKWISKO I
Miejsce, gdzie obecnie znajduje się Szkoła Podstawowa.
Parafia prawosławna p.w. Świętego Ducha w Kijowcu po raz pierwszy występuje w dokumentach w 1531 roku. Wzmianka o jej istnieniu pojawiła się w dokumencie Jana III Sobieskiego z 1673 roku, w którym potwierdzał on okazane mu przez duchownego kijowieckiego Jakuba Śwańskiego dokumenty, w tym kwity rewizorów królewskich, z których jeden nosił datę 1531 rok.
Cerkiew została wybudowana na gruntach wsi Strakłowo która z czasem przyjęła nazwę Kijowiec od pobliskiego dworu królewskiego.
Parafia ta w 1901 roku wzbogaciła się o nową murowaną świątynię, budowę, której rozpoczęto w 1898 roku nieopodal starej cerkwi. Uroczyste poświęcenie miało miejsce dnia 1 października 1901 roku. Wzięło w niej udział 4000 wiernych. Do parafii należała ludność z miejscowości: Dereczanka, Husinka , Koczukówka, Kijowiec, Lipnica i Michałki.
Szkoła Podstawowa w Kijowcu. Na dole z lewej strony widać krzyże, w pobliżu stała niegdyś murowana cerkiew.
CERKWISKO II
Po ogłoszeniu Ukazu tolerancyjnego w 1905 roku ludność prawosławna Podlasia zaczęła przechodzić na katolicyzm Kościoła grekokatolickiego nie reaktywowano. Ludność prawosławna Kijowca pozostała przy swojej wierze. Według posiadanych danych w Kijowcu w 1915 roku Kijowcu było tylko 5 rodzin katolickich. Po wybuchu I wojny światowej cała ludność prawosławna Kijowca wyjechała do Rosji.
Miejsce, gdzie w latach 1936-1938 stała prawosławna cerkiew, zniszczona przez rząd polski. Dziś jest to miejsce po tej samej stronie drogi, co nowy cmentarz, naprzeciw stojącego po drugiej stronie drogi sklepu.
Miejsce, gdzie w latach 1936 – 1938 stała drewniana cerkiew
Murowa kapliczka z 1938 roku, fundacji rodziny Nostitz-Jackowskich znajdująca się na drodze do kol. Kijowiec.
(„Potem wyszłam za mąż, mąż nie był związany z Warszawą, udało mi się załatwić przydział na Warszawę. Z tym że mój mąż pochodził z ziemiańskiej rodziny i był bardzo prześladowany, siedział pięć lat w więzieniu, był związany z ruchem oporu, zabito mu matkę po całej reformie rolnej, były bojówki. On pochodził z Podlasia, myśmy byli cały czas na podglądzie.” – przeczytaj cały wywiad z Marią Teresą Nostitz-Jackowską – żoną Franciszka Nostitz Jackowskiego, który dzierżawił przed II wojną światową folwark w Kijowcu – wywiad tutaj)
Tama na rzece Krznie w Kijowcu
Wspomnienia Teodora Kostiuczuka
Kijowiec Już sama nazwa tej wsi zdaje się być przypomnieniem o kijowskim rodowodzie „wiary ruskiej” w podlaskich stronach. Jak twierdzi Teodor Kostiuczuk, w początkach wieku stała tu piękna murowana cerkiew, którą w czasie działań wojennych w 1915 r. uszkodził pocisk. Nie było wówczas komu przeprowadzić remontu, gdyż kijowiecczanie, jak i ogół prawosławnych mieszkańców objętych wojną regionów „Rosji Zachodniej” zostali ewakuowani z chwilą zbliżania się frontu i przez kilka lat smakowali doli „bieżeńców”. Po zakończeniu wojny władze odrodzonej Polski, dla których prawosławie kojarzyło się przede wszystkim z niedawnym rosyjskim zaborcą, nie zezwoliły na remont, a w 1921 r. cerkiew rozebrało wojsko. Z części cegieł zbudowano szkołę, reszta została sprzedana.
Wtedy zaczęto zbierać pieniądze na budowę nowej, tym razem już drewnianej, skromnej cerkwi. Trwało to dość długo, gdyż dopiero w 1936 r. wydawany w Krzemieńcu tygodnik ukraiński „Ridna Cerkwa” donosił, że w sierpniu tego roku wyświęcono nową cerkiew w Kijowcu, w powiecie bialskim. Jej żywot był jednak krótki, gdyż już dwa lata później Zabuże ogarnęła prowadzona przez władze akcja niszczenia prawosławnych cerkwi. Opowiada T. Kostiuczuk: – W 1938 r. przyjechali i powiedzieli – pójdziecie na unitów czy zostajecie przy prawosławiu? Jak pójdziecie na unię to nie będziemy burzyć, a jak zostaniecie prawosławni – walimy! Na unię nikt nie zechciał się pisać. Przyjechali polscy żandarmi, rozcięli i rozwalili. Wojsko otoczyło wieś, aby nikt się „nie rzucał” i po wszystkim. Owa unia, do której tak namawiano w Kijowcu i innych podlaskich wsiach, nic nie miała wspólnego z Cerkwią greckokatolicką w Galicji. Była to tzw. neounia, polegająca na przejmowaniu pojedynczych parafii prawosławnych przez duchownych uznających zwierzchnictwo miejscowych biskupów rzymskokatolickich. Na Południowym Podlasiu – do chwili obecnej przetrwała tu jedyna parafia neonicka w Kostomłotach – zapałem w tej akcji odznaczał się katolicki biskup siedlecki Henryk Przeździecki. – Potem nastał rok 1939., przyszedł Niemiec – kontynuuje swoją opowieść T. Kostiuczuk. – Nie było gdzie się modlić. Zrobiono więc cerkiew w chacie, w której miała być plebania. I tak w tej cerkwi modlono się aż do 1947 r., gdy przyszło wysiedlenie. Wszystkich „za fraczek” i na Zachód. Zbieraj się w ciągu dwóch godzin. I powieźli. Ikonostas i inne rzeczy z cerkwi wywieźliśmy do Barlinka w Szczecińskim, bo batiuszko Protasewicz nie zechciał zostawać i pojechał razem z nami. Założył w Barlinku parafię, bo tam była prawie cała nasza wieś. T. Kostiuczuk był w Barlinku dwa lata, a później przeniósł się z ojcem w okolice Olsztyna. W 1956 r. otrzymał zgodę na powrót i w listopadzie, już z żoną Anną i dopiero urodzonym synem Piotrem.
– U nas tu zostało sześć rodzin prawosławnych, a to wszystko poprzyjeżdżali inni – podsumowuje smutną teraźniejszość Kostiuczuk. – Przed wojną była cała wieś prawosławnych i siedmiu Polaków. Teraz większość to przesiedleńcy zza Buga lub „Mazurzy”, którzy przyjechali zza Białej. Gdy wróciłem z wysiedlenia to budowałem się dosłownie od kołka, na placu, który został po matce, bo w ojcowskiej chacie mieszkał już repatriant zza Buga. Jakie my mamy teraz prawa? Nawet mojej ziemi nie oddali, ojcowizna na wiatr poszła – pole, dwa hektary lasu. Nikt nawet nie uważa, że komuś krzywdę zrobiono. Jak wróciliśmy to i tej trzeciej cerkwi już nie było. Też sprzedali, a plac zabronowali. Potem w tym miejscu postawiono sklep. Przyjeżdżał do nas batiuszko Eugeniusz Lewicki z Białej i odprawiał nabożeństwa w naszej chacie, dwa razy w roku. W końcu mówię, że w domu ciasno, bo ludzi przychodzi niemało – dawajcie, będziemy cerkiew budować. Było to w latach 70-ch. Na miejsce budowy wybrano cmentarz – jedynie miejsce, które pozostało prawosławnym. Dzięki darowiźnie mieszkającego w Kanadzie Michała Kostiuczuka kupiono pustaki, na resztę materiałów składali się już sami miejscowi – cegłę wożono aż z Lublina. Wyświęcenie nowej kijowieckiej cerkwi pod wezwaniem Świętego Ducha odbyło się w 1987 roku. To już czwarta prawosławna świątynia – w jednej wsi, w ciągu jednego stulecia. (http://nadbuhom.free.ngo.pl/art_1404.html)
Więcej zdjęć tutaj: Archiwalne i aktualne zdjęcia
Przeczytaj: O królewskiej wsi Kijowiec – T.Demidowicz – str.45
Akta parafii unickiej w Kijowcu
Dąbrowica Duża
Ukraińcy w powiecie Biała Podlaska w latach 1918-1948
Akta stanu cywilnego Parafii Prawosławnej w Kijowcu
Moja Genealogia – rodzina Czerników
Z dziejów obszaru gminy Zalesie
WIERZE UFAM MIŁUJĘ 